Çölyak Hastalığı ve Beslenme

Çölyak Hastalığı (Gluten Enteropatisi) Nedir?

Çölyak hastalığı diğer ismi ise gluten enteropatisidir. Bu hastalık ince bağırsaklarda besin emilini gerçekleştiren parmaksı yapıların bozulmasına neden olan, hasarlar oluşturan immün kaynaklı sindirim sistemi hastalığıdır. İnce bağırsaklarda oluşan bu hasara buğday, çavdar, arpa, gibi tahıllarda bulunan gluten proteini sebep olmaktadır. İnce bağırsakların yapısının bozulmasından dolayı besin ögelerinin emilimi tam olarak gerçekleşmez ve çölyak hastalarında bazı vitamin ve mineral eksiklikleri görülebilmektedir.

Çölyak hastalığı dünya genelinde görülme sıklığı serolojik test sonuçlarına göre %1,4; biyopsi sonuçlarına göre %0,7 olarak tahmin edilmektedir (Singh ve ark., 2018). Türkiye’de ise çölyak hastalığı görülme sıklığı %0,3-%1,0 arasında değişmektedir (Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, 2017).

Çölyak Hastalığında Semptomlar

Diyare, (İshal)
Steatore, (Yağlı Dışkı)
Ağırlık kaybı,
Kas zayıflığı,
Büyüme geriliği,
Abdominal distansiyon, (Karın bölgesinde şişkinlik)
Flatulans (şişkinlik),
Abdominal ağrı gibi gastrointestinal semptomlar
Anormal karaciğer fonksiyon testi
Demir eksikliği anemisi
Kemik ve deri hastalıkları gibi gastrointestinal olmayan semptomlar görülebilir.

Beslenme Tedavisi Nedir?

Hastalığın tedavisi glutensiz diyettir. Hastalığın teşhisinden sonra glutensiz diyeti öğrenmek için bir diyetisyenden yardım alabilir ya da https://www.colyak.org.tr destek alabilirsiniz.

Glutensiz diyet ilk başta kulağa hoş gelmiyor olabilir. Bu diyet aslında içerisinde çok çeşitli yiyecekleri barındıran bir beslenme tarzıdır. Diyetin uygulanması ile birlikte emilimde, beslenme yetersizliğinde, semptomlarda iyileşme görülür. Şikayetlerin tamamen kaybolma süresi hastalığın seyrine, diyete uyuma, ince bağırsaktaki hasar derecesine, hastanın yaşına, ve diğer faktörlere göre değişkenlik gösterebilir. Her çölyak hastasının glutene hassasiyeti değişkenlik göstermektedir. Bazı kişiler eser miktarda glutenle semptomları gösterirken, bazı kişiler daha yüksek miktarları tolere edebilmektedir.

Hastalığın ince bağırsaklarda yol açtığı hasardan dolayı yetersiz emilimin neden olduğu besin ögesi eksiklikleri görülebilir. Aynı zamanda glutensız diyet bazı besin ögelerini (magnezyum, tiamin, riboflavin, niasin vb.) yeterli miktarda içermemesinden kaynaklı besin ögesi eksiklikleri görülebilir. Ayrıca ince bağırsağın yapısının bozulmasından kaynaklı çölyak ile birlikte ‘Sekonder Laktoz İntoleransı’ görülebilir. Laktoz intoleransı gelişen bireylerde ilk aşamada süt ve süt ürünleri tüketimi bir süreliğine ya da hastalığın seyrine göre önce tamamen kısıtlanabilir. Bu süreçte laktozsuz özel ürünler kullanılabilir. İkinci aşamada laktoz içeren besinler diyete eklenerek süreç takip edilir. Bu süreçte laktoz içeren besinler bireyde semptomlara neden olmuyorsa diyete yeniden laktoz içeren besinler ilave edilir.

Çölyak tanısı alan bireylerde sık görülen besin ögesi eksikleri enerji, protein, posa, demir, kalsiyum, magnezyum, D vitamini, çinko, folat, niasin, B12 vitamini, riboflavindir. Bireylerin hayat kalitelerini yükseltmek ve hastalığın semptomlarını azaltmak, yeterli miktarda besin ögelerini içeren beslenme ile mümkündir. Bu nedenle gerekiyorsa, hekim kontrolünde sağlık durumu, yaş cinsiyet gibi durumlar değerlendirilerek besin takviyesi alınabilir.

Demir eksikliği için bireyler et ve et ürünlerini (glutensiz olmasına dikkat edilmeli) yumurta, yeşil yapraklı sebzeler gibi demir açısından zengin besinleri tüketebilir. Bu besinleri demir emilimini artırmak için C vitamini kaynakları ile birlikte tüketmelidir.

Glutensiz ürünlerin ve glutensiz tahılların magnezyum içeriği gluten içerenlere kıyasla daha düşüktür (Vici, Belli, Biondi, ve Polzonetti, 2016). Bu nedenle, glutensiz diyet alan hastalar magnezyum açısından zengin besinler olan rengi koyu yeşil sebzeler, kurubaklagiller, balık, yağlı tohumlar, havuç, kereviz, pırasa, muz gibi besinleri tüketebilir.

Çölyak Hastalarının Tüketmemesi Gerekenler:

Buğday, Arpa, Çavdar ve Bunlarla Yapılmış Her Türlü Yiyecek; Bulgur, Makarna, Şehriye Çorba Erişte, Kuskus, Bisküvi, Simit Dondurma Külahı Ekmek, Yarma, İrmik, Kraker, Börek Pasta, Çörek, Kepek, Malt
Buğday Nişastası
Un ve Türevleri ile Hazırlanan Sebze / Sebze Yemekleri
Un ve Türevleri ile Tüketilen/Hazırlanan Kuru ve Taze Meyveler
Çok Yağ Katılmış Yiyecekler Kaymak, Krema, Hazır Salça, Ketçap,
Unla Yapılmış Soslar ve Hazır Satılan Çeşni Verici Yiyecekler
Ekmek Eklenmiş Köfte
Bulgurlu Yemekler
Unla kızartılmış Balık
Sosis

Çölyak Hastaları Neleri Tüketebilir?

Yulaf günde 50-60 gram ( 5 -6 yemek kaşığı ) tüketilmelidir.
Pirinç, Pirinç Unu, Nişasta, Kara Buğday, Mısır İle Yapılmış Yiyecekler
Ekmek Özel Glutensiz Unla Yapılmış
Patates, Patates Unu
Sebze
Meyve
Kurubaklagiller
Tüm işlenmemiş, kabuklu kuruyemiş türleri

Tüketilirken Dikkat Edilmesi Gerekenler:

Kontaminasyon ve diğer sebeplerle gluten bulaşabilecek gıdalar bu grupta yer almaktadır. Tüketilmesi riskli olabilir.

Dilimlenmiş Soğuk Et ve Sosisler
Havayla Kurutulmuş, Tuzlanmış Sığır Eti, Salam, Konserve Et,
Et Bazlı veya Balık Bazlı Soslar, Et Bazlı veya Balık Bazlı Hazır Gıdalar veya Önceden Pişirilmiş Gıdalar
Süt Bazlı Hazırlanmış İçecekler (Milk Shake)
Hazır Meyveli Yoğurt
Krem Şanti
Koyu Krema ve Pudingler
Dilimli Peynir
Sürülebilir Eritilmiş Peynir
Damarlı Peynir ve Küf Derili Peynir
(Camambert, Rokfor gibi)
Paketlenmiş Patates Cipsi
Koyultucu İçeren Sebze Bazlı Olarak Hazırlanmış Yemekler
Şeker Kaplı Meyveler
Hazır Soslar
Bulyon Küpler veya Et Suyu
Et Suyu Karışımları
Ot veya Baharat Karışımları
Tat Vericiler
Kabartma Tozu
Paketlenenler ve işlenmiş olan, tuzlanan kuruyemişler gluten içerebilmektedir.

Çölyak hastaları etiket okuyarak markette ürünlerini seçebilir. Aşağıdaki görsellerin bulunduğu ürünler gluten içermediği anlamına gelmektedir.

-Tunçer E., Ayhan N., Çölyak Hastalığında Mikro Besin Ögesi Eksiklikleri ve Beslenme Önerileri, BANÜ Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi ,3(1), 2021, 20-38

-Küçük S., Yıbar A., Popüler Diyet Akımlarının Vücut Ağırlığı ve Sağlık Üzerine Etkileri, Akademik Gıda 19(1), 2021 98-107